പടിഞ്ഞാറൻ ഏഷ്യയിൽ നിലനിൽക്കുന്ന സംഘർഷഭരിതമായ അന്തരീക്ഷം കൂടുതൽ വഷളാവുകയാണ്. ഗാസ, ലെബനൻ, സിറിയ, യെമൻ എന്നിവിടങ്ങളിൽ ഇസ്രയേൽ നടത്തിയ ആക്രമണങ്ങളിൽ പതിനായിരക്കണക്കിന് ആളുകളാണ് കൊല്ലപ്പെട്ടത്. ഗാസയിൽ മാത്രം അരലക്ഷത്തോളം പേർക്ക് ജീവൻ നഷ്ടപ്പെട്ടു എന്നാണ് കണക്കുകൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത്. ഗാസയെ പൂർണ്ണമായി പിടിച്ചെടുക്കാനുള്ള സൈനിക നീക്കങ്ങളുമായി ഇസ്രയേൽ മുന്നോട്ട് പോകുമ്പോൾ, തങ്ങളുടെ സൈനിക നടപടികളെ തടയാൻ ലോകത്തെ ഒരു ശക്തിക്കും കഴിയില്ലെന്ന് അവർ പ്രഖ്യാപിച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ, ഈ പ്രഖ്യാപനങ്ങൾക്ക് വിരുദ്ധമായി, ഇസ്രയേലിന്റെ സുപ്രധാന സൈനിക രഹസ്യങ്ങൾ ചോർന്നുവെന്ന വാർത്തകൾ ലോകത്തെ ഞെട്ടിച്ചിരിക്കുകയാണ്. ഇസ്രയേലിന്റെ പ്രഖ്യാപിത ശത്രുവായ ഇറാനാണ് ഈ രഹസ്യ രേഖകൾ ചോർത്തിയിരിക്കുന്നത്. അമേരിക്കയുടെയും ഇസ്രയേലിന്റെയും ചാരക്കണ്ണുകളെ കബളിപ്പിച്ചുകൊണ്ടാണ് ഇറാൻ ഈ നിർണായക നീക്കം നടത്തിയത്. ഇസ്രയേലിന്റെ നിരവധി സെൻസിറ്റീവ് രേഖകൾ ഇറാന്റെ രഹസ്യാന്വേഷണ ഏജൻസികൾക്ക് ലഭിച്ചു എന്ന വിവരം ഇറാന്റെ ഔദ്യോഗിക സ്റ്റേറ്റ് മീഡിയ തന്നെയാണ് സ്ഥിരീകരിച്ചിരിക്കുന്നത്. ഇസ്രയേലി ആണവ ഗവേഷണ കേന്ദ്രത്തിന് നേരെ ഇറാൻ മുൻപ് നടത്തിയ സൈബർ ആക്രമണത്തിനിടെയാണ് ഈ രേഖകൾ കൈക്കലാക്കിയതെന്നാണ് ഇറാൻ പറയുന്നത്. ഇസ്രയേലിൽ നിന്ന് കടത്തിയ രേഖകൾ, ചിത്രങ്ങൾ, വീഡിയോകൾ എന്നിവ പരിശോധിക്കാൻ ഗണ്യമായ സമയമെടുത്തുവെന്നും ബന്ധപ്പെട്ട കേന്ദ്രങ്ങൾ വ്യക്തമാക്കിയിട്ടുണ്ട്. 2018-ൽ ഇസ്രയേൽ ഏജന്റുമാർ ഇറാനിയൻ രേഖകളുടെ ഒരു വലിയ ശേഖരം പിടിച്ചെടുത്തതായി ഇസ്രയേൽ പ്രധാനമന്ത്രി ബെഞ്ചമിൻ നെതന്യാഹു അവകാശപ്പെട്ടിരുന്നു.
ട്രംപിന്റെ ഭീഷണി: അമേരിക്കയുമായി ആണവ കരാറിന് സമ്മതിച്ചില്ലെങ്കിൽ ഇറാന് നേരെ വ്യോമാക്രമണം നടത്തുമെന്ന് അന്നത്തെ അമേരിക്കൻ പ്രസിഡന്റ് ഡൊണാൾഡ് ട്രംപ് ഭീഷണിപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. എന്നാൽ റഷ്യയുടെ ശക്തമായ നിലപാട് കാരണം അമേരിക്കക്ക് ഈ നീക്കത്തിൽ നിന്ന് പിന്മാറേണ്ടി വന്നു.
കഴിഞ്ഞ ഏപ്രിലിൽ ഇറാനിയൻ ആണവ കേന്ദ്രങ്ങൾ ആക്രമിക്കാനുള്ള ഇസ്രയേലിന്റെ പദ്ധതി ട്രംപ് ഇടപെട്ടാണ് തടഞ്ഞത്.
കടൽമാർഗ്ഗം ലോകത്തെ വിറപ്പിക്കാനുള്ള ശേഷി ഇറാനും അവരുടെ വിവിധ സായുധ ഗ്രൂപ്പുകൾക്കും ഇപ്പോഴുമുണ്ടെന്നാണ് അമേരിക്കയുടെ വിലയിരുത്തൽ. ഹൂതികൾ നടത്തിയ ആക്രമണങ്ങളിൽ നിന്ന് അമേരിക്കൻ വിമാനവാഹിനി കപ്പലുകൾ പോലും കഷ്ടിച്ചാണ് രക്ഷപ്പെട്ടത്. എന്തു സംഭവിച്ചാലും അമേരിക്കയുടെയും ഇസ്രയേലിന്റെയും ഭീഷണികൾക്ക് വഴങ്ങില്ലെന്നതാണ് ഇറാന്റെ പ്രഖ്യാപിത നിലപാട്.
യുറേനിയം സമ്പുഷ്ടീകരണം നിർത്തുന്നത് രാജ്യത്തിന്റെ താൽപ്പര്യങ്ങൾക്ക് “നൂറ് ശതമാനം വിരുദ്ധമാകുമെന്ന്” ഇറാൻ തിരിച്ചറിയുന്നുണ്ട് . ആണവായുധം സ്വന്തമാക്കുന്നതിന് അടുത്താണ് ഇറാൻ എന്നും, ഏത് നിമിഷവും അത് സ്വന്തമാക്കുമെന്നും അമേരിക്കൻ രഹസ്യാന്വേഷണ ഏജൻസികൾ റിപ്പോർട്ട് ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. ഈ റിപ്പോർട്ട് കൂടി പരിഗണിച്ചാണ് ഇറാനുമേൽ കൂടുതൽ ഉപരോധങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്താൻ അമേരിക്ക ഇപ്പോൾ തീരുമാനിച്ചിരിക്കുന്നത്. നിലവിലെ ഉപരോധങ്ങൾക്ക് പുറമെ, ഇറാന്റെ ദേശീയ ടാങ്കർ കമ്പനിയുമായി ബന്ധമുള്ള കുറഞ്ഞത് രണ്ട് കമ്പനികൾ ഉൾപ്പെടെ 10 വ്യക്തികളെയും 27 സ്ഥാപനങ്ങളെയും ലക്ഷ്യമിട്ടാണ് പുതിയ ഉപരോധം. എന്നാൽ ഇതൊന്നും ഇറാനെയോ, അവരുടെ പരമോന്നത നേതാവായ ആയത്തുള്ള അലി ഖമേനിയെയോ ചെറുതായിട്ട് പോലും ഉലച്ചിട്ടില്ല. അമേരിക്ക ഉപരോധം പ്രഖ്യാപിച്ച ഉത്തര കൊറിയ, റഷ്യ തുടങ്ങിയ രാജ്യങ്ങളുമായി ചേർന്ന് കൂടുതൽ ശക്തമായി മുന്നോട്ട് പോകാനാണ് ഇറാന്റെ തീരുമാനം.
ഇറാനെ ആക്രമിക്കാൻ ഇസ്രയേൽ ചിന്തിക്കുന്ന നിമിഷം തന്നെ ഇസ്രയേലിനെ ഭൂപടത്തിൽ നിന്ന് മാറ്റുമെന്നാണ് ഇറാൻ സൈനിക നേതൃത്വവും പ്രഖ്യാപിച്ചിരിക്കുന്നത്. ഇസ്രയേലിന്റെ വ്യോമ പ്രതിരോധ സംവിധാനങ്ങൾ തകർത്ത് ഹൂതികൾ അയച്ച നിരവധി മിസൈലുകൾ സമീപകാലത്ത് ഇസ്രയേലിൽ പതിച്ചിട്ടുള്ളതിനാൽ, ഇസ്രയേലിനും കൂടുതൽ ജാഗ്രത പാലിക്കേണ്ട സാഹചര്യമാണ് നിലവിലുള്ളത്. ഇത് ഒരു യാഥാർത്ഥ്യവുമാണ്.
മൊത്തത്തിൽ, പടിഞ്ഞാറൻ ഏഷ്യയിലെ ഈ സംഘർഷം, സൈനിക, ആണവ, സാമ്പത്തിക, രാഷ്ട്രീയ തലങ്ങളിലെല്ലാം വലിയ പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. ആഗോള ശക്തികൾക്കിടയിൽ നിലനിൽക്കുന്ന സങ്കീർണ്ണമായ ബന്ധങ്ങളും ഓരോ രാജ്യത്തിന്റെയും താൽപ്പര്യങ്ങളും ഈ വിഷയത്തെ കൂടുതൽ സങ്കീർണ്ണമാക്കുന്നു. ലോക രാജ്യങ്ങളെ ഞെട്ടിച്ചുകൊണ്ട് ഇറാനുമായി ഇണപിരിയാത്ത ചങ്ങാത്തം കൂടി റഷ്യ. 2024-ൽ റഷ്യ ഇറാനിലെ ഏറ്റവും വലിയ വിദേശ നിക്ഷേപകരായി മാറിയെന്ന പുതിയ റെക്കോർഡ് അമേരിക്കയ്ക്കടക്കം തലവേദന സൃഷ്ടിക്കുന്ന ഒന്നാണ്.
ഇറാനിലെ വ്യവസായ, ഖനി, വ്യാപാര മന്ത്രാലയം പുറത്തുവിട്ട കണക്കുകൾ പ്രകാരം, കഴിഞ്ഞ സാമ്പത്തിക വർഷം ഇറാനിലേക്ക് ഒഴുകിയെത്തിയ വിദേശ നിക്ഷേപത്തിന്റെ 44 ശതമാനവും റഷ്യയിൽ നിന്നാണ്. ഏകദേശം 2.7 ബില്യൺ ഡോളറിന്റെ ഈ നിക്ഷേപം പ്രധാനമായും എണ്ണ, വാതക, പെട്രോകെമിക്കൽ മേഖലകളിലാണ് കേന്ദ്രീകരിച്ചിരിക്കുന്നത്. അമേരിക്കയും പാശ്ചാത്യ രാജ്യങ്ങളും റഷ്യയ്ക്കും ഇറാനും മേൽ കടുത്ത ഉപരോധങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്ന ഈ സാഹചര്യത്തിൽ, ഇരു രാജ്യങ്ങളും തമ്മിലുള്ള സാമ്പത്തിക ബന്ധം ശക്തിപ്പെടുന്നത് അതീവ ഗൗരവമുള്ളതാണ്. ഇത് പാശ്ചാത്യ ലോകത്തിന്റെ ഉപരോധങ്ങളെ മറികടക്കാനുള്ള ഒരു തന്ത്രപരമായ നീക്കമായാണ് വിലയിരുത്തപ്പെടുന്നത്.
റഷ്യയുടെ നിക്ഷേപം 8 ബില്യൺ ഡോളറിലെത്താൻ സാധ്യതയുണ്ടെന്ന് ഇറാൻ മോസ്കോയിലെ അംബാസഡർ കസേം ജലാലി അറിയിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഊർജ്ജ മേഖലയിലെ സഹകരണം ഇതിനകം തന്നെ ഇരു രാജ്യങ്ങളും തമ്മിൽ വലിയ തോതിൽ വർധിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇറാൻ വഴി റഷ്യൻ വാതകം യൂറോപ്പിലേക്ക് എത്തിക്കുന്നതിനുള്ള പൈപ്പ് ലൈൻ പദ്ധതിയും ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു. ഈ പദ്ധതിയുടെ 90 ശതമാനം ജോലികളും പൂർത്തിയായതായാണ് റിപ്പോർട്ടുകൾ.
റഷ്യയും ഇറാനും തമ്മിലുള്ള ഈ അടുത്ത ബന്ധം അമേരിക്കയ്ക്ക് ഒരു വലിയ നയതന്ത്ര തിരിച്ചടിയാണ്. ഇരു രാജ്യങ്ങളെയും ഒറ്റപ്പെടുത്താൻ അമേരിക്കയും സഖ്യകക്ഷികളും ശ്രമിക്കുമ്പോൾ, അവർ പരസ്പരം സാമ്പത്തികമായും തന്ത്രപരമായും കൂടുതൽ അടുക്കുന്നത് അമേരിക്കയുടെ ആഗോള സ്വാധീനത്തിന് വെല്ലുവിളിയാണ്. റഷ്യ-ഇറാൻ സഹകരണം വർധിക്കുന്നത് അമേരിക്കയുടെ ഉപരോധ നയങ്ങളുടെ ഫലപ്രാപ്തിയെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്ന ഒന്നാണ്. ഉപരോധങ്ങൾ ഇരു രാജ്യങ്ങളെയും കൂടുതൽ അടുപ്പിക്കാനും പുതിയ സാമ്പത്തിക വഴികൾ കണ്ടെത്താനും പ്രേരിപ്പിക്കുന്നതാണ്. ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ എണ്ണ, വാതക ശേഖരങ്ങളുള്ള രാജ്യങ്ങളാണ് റഷ്യയും ഇറാനും, ഇവരുടെ ഊർജ്ജ സഹകരണം ആഗോള ഊർജ്ജ വിപണിയിലെ അമേരിക്കയുടെ സ്വാധീനം കുറച്ചേക്കാം. സാമ്പത്തിക സഹകരണത്തിനപ്പുറം, റഷ്യയും ഇറാനും തമ്മിൽ സൈനിക സഹകരണവും വർധിക്കുന്നുണ്ട്. യുക്രെയ്ൻ യുദ്ധത്തിൽ റഷ്യക്ക് ഇറാൻ ഡ്രോണുകളും മറ്റ് സൈനിക സഹായങ്ങളും നൽകിയത് ഇതിന് ഉദാഹരണമാണ്. ഇത് പശ്ചിമേഷ്യയിലും യൂറോപ്പിലും അമേരിക്കയുടെ താൽപ്പര്യങ്ങൾക്ക് ഭീഷണിയാകാം. ഈ കൂട്ടുകെട്ട് അമേരിക്കൻ നേതൃത്വത്തിലുള്ള ഏകധ്രുവ ലോകക്രമത്തെ വെല്ലുവിളിച്ച് ഒരു ബഹുധ്രുവ ലോകക്രമം രൂപപ്പെടുത്തുന്നതിന് ആക്കം കൂട്ടിയേക്കാം. അതേസമയം ഇന്ത്യയുടെ വിദേശനയം അതിന്റെ സങ്കീർണ്ണതകൾക്ക് പേരുകേട്ടതാണ്. ലോകത്തിലെ പ്രധാന ശക്തികളുമായി, ചിലപ്പോൾ പരസ്പരം വൈരുധ്യമുള്ളവരുമായിപ്പോലും, ബന്ധങ്ങൾ നിലനിർത്താൻ ഇന്ത്യ ശ്രമിക്കുന്നു. റഷ്യയുമായും ഇറാനുമായും ഇന്ത്യക്ക് ദീർഘകാലവും തന്ത്രപരവുമായ ബന്ധങ്ങളുണ്ട്. ഈ സാഹചര്യത്തിൽ, റഷ്യ-ഇറാൻ ബന്ധം ശക്തിപ്പെടുന്നത് ഇന്ത്യയുടെ വിദേശനയത്തിന് പുതിയ വെല്ലുവിളികളും അവസരങ്ങളും ഒരുമിച്ച് നൽകുന്നു. ഇന്ത്യക്ക് അമേരിക്കയുമായി പ്രതിരോധത്തിലും വ്യാപാരത്തിലും അടുത്ത ബന്ധങ്ങളുണ്ട്. റഷ്യയും ഇറാനും തമ്മിലുള്ള അടുപ്പം അമേരിക്കയുടെ അതൃപ്തിക്ക് ഇടയാക്കിയേക്കാം. ഇത് ഇന്ത്യ-അമേരിക്ക ബന്ധത്തിൽ സങ്കീർണ്ണതകൾ സൃഷ്ടിക്കാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. ഉപരോധങ്ങൾ നിലനിൽക്കുന്ന രാജ്യങ്ങളുമായി ഇന്ത്യയുടെ സഹകരണം അമേരിക്കയുടെ അതൃപ്തി ക്ഷണിച്ചുവരുത്തിയേക്കാം, പ്രത്യേകിച്ചും അമേരിക്കയുടെ സുപ്രധാന താൽപ്പര്യങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വിഷയങ്ങളിൽ.
ഇന്ത്യയുടെ ഊർജ്ജ ആവശ്യങ്ങൾക്ക് ഇറാൻ ഒരു പ്രധാന ഉറവിടമാണ്. റഷ്യയുടെ ഇറാനിലെ നിക്ഷേപവും സ്വാധീനവും ഈ മേഖലയിൽ വർദ്ധിക്കാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. ഇത് ഇറാനിൽ നിന്നുള്ള എണ്ണ, വാതക ഇറക്കുമതിയുടെ കാര്യത്തിൽ ഇന്ത്യയുടെ വിലപേശൽ ശേഷിയെ എങ്ങനെ ബാധിക്കുമെന്നത് ഒരു ചോദ്യമാണ്. റഷ്യൻ സ്വാധീനം ഇറാനിൽ വർധിക്കുമ്പോൾ, ഇന്ത്യക്ക് പുതിയ ഊർജ്ജ ഉറവിടങ്ങൾ കണ്ടെത്തേണ്ടി വന്നേക്കാം, അല്ലെങ്കിൽ നിലവിലുള്ള കരാറുകളിൽ മാറ്റങ്ങൾ വരുത്തേണ്ടി വന്നേക്കാം.
പുതിയ ശക്തി ബ്ലോക്കുകൾ: റഷ്യ, ഇറാൻ, ചൈന എന്നീ രാജ്യങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള സഹകരണം വർധിക്കുന്നത് ഒരു പുതിയ ശക്തി ബ്ലോക്കിന് രൂപം നൽകിയേക്കാം. ഇത് ഏഷ്യയിലെ ശക്തി സന്തുലിതാവസ്ഥയിൽ വലിയ മാറ്റങ്ങൾ വരുത്താൻ സാധ്യതയുണ്ട്. പ്രത്യേകിച്ചും, മേഖലയിൽ ചൈനയുടെ വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന സ്വാധീനം ഇന്ത്യക്ക് ഒരു ആശങ്കയാണ്. ഒരു പുതിയ ബ്ലോക്കിന്റെ രൂപീകരണം, ഇന്ത്യയുടെ പ്രാദേശിക താൽപ്പര്യങ്ങൾക്കും സ്വാധീനത്തിനും വെല്ലുവിളിയായേക്കാം.
റഷ്യ-ഇറാൻ ബന്ധം ശക്തിപ്പെടുമ്പോൾ ഇന്ത്യക്ക് മുന്നിലുള്ള അവസരങ്ങൾ:
ഇന്ത്യ, ഇറാൻ, റഷ്യ എന്നിവർ ചേർന്ന് വികസിപ്പിക്കുന്ന വടക്ക്-തെക്ക് ഗതാഗത ഇടനാഴി (International North-South Transport Corridor – INSTC) വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട ഒരു പദ്ധതിയാണ്. ഈ ഇടനാഴി ഏഷ്യയെ യൂറോപ്പുമായി ബന്ധിപ്പിക്കാൻ സഹായിക്കും. റഷ്യ-ഇറാൻ ബന്ധം ശക്തമാകുന്നത് ഈ പദ്ധതിക്ക് വേഗത നൽകാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. ഇത് ഇന്ത്യക്ക് മധ്യേഷ്യയിലേക്കും യൂറോപ്പിലേക്കും പുതിയ വ്യാപാര സാധ്യതകൾ തുറന്നുനൽകും. റഷ്യയും ഇറാനും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം ശക്തിപ്പെടുന്നത് മധ്യേഷ്യയിലും പടിഞ്ഞാറൻ ഏഷ്യയിലും ചിലപ്പോൾ ഒരുതരം സ്ഥിരതക്ക് വഴിയൊരുക്കിയേക്കാം. ഭീകരവാദത്തിനെതിരായ പോരാട്ടത്തിലും പ്രാദേശിക സുരക്ഷയിലും ഈ രാജ്യങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള സഹകരണം ഇന്ത്യക്ക് ഗുണകരമായേക്കാം.ആഗോള ശക്തി സന്തുലിതാവസ്ഥയിൽ വരുന്ന മാറ്റങ്ങൾക്കിടയിലും സ്വന്തമായ തന്ത്രപരമായ താൽപ്പര്യങ്ങൾ സംരക്ഷിക്കാൻ ഇന്ത്യക്ക് റഷ്യയുമായും ഇറാനുമായും ഉള്ള ബന്ധം സഹായകമാകും. ഏതെങ്കിലും ഒരു ശക്തിക്ക് അമിതമായ സ്വാധീനം നൽകുന്നത് ഒഴിവാക്കി, സന്തുലിതമായ ഒരു വിദേശനയം പിന്തുടരാൻ ഇത് ഇന്ത്യയെ പ്രാപ്തമാക്കും. റഷ്യ-ഇറാൻ കൂട്ടുകെട്ട് ആഗോള രാഷ്ട്രീയത്തിൽ വരുത്തുന്ന മാറ്റങ്ങൾ ഇന്ത്യ സൂക്ഷ്മമായി നിരീക്ഷിക്കുകയും, തങ്ങളുടെ താൽപ്പര്യങ്ങൾ സംരക്ഷിക്കുന്നതിന് അനുയോജ്യമായ നയങ്ങൾ സ്വീകരിക്കുകയും ചെയ്യേണ്ടത് അത്യാവശ്യമാണ്. ഒരു രാജ്യവുമായും അമിതമായ അടുപ്പം കാണിക്കാതെ, ഇന്ത്യക്ക് അതിന്റെ തന്ത്രപരമായ സ്വയംഭരണം നിലനിർത്തേണ്ടതുണ്ട്.
നയതന്ത്രപരമായ നീക്കങ്ങൾ: അമേരിക്കയുമായും റഷ്യയുമായും ഇറാനുമായും ഒരുമിച്ച് നയതന്ത്രപരമായ സംഭാഷണങ്ങൾ തുടരേണ്ടത് അനിവാര്യമാണ്. തങ്ങളുടെ ആശങ്കകൾ വ്യക്തമാക്കുകയും, പൊതുവായ താൽപ്പര്യങ്ങൾ തിരിച്ചറിയുകയും ചെയ്യേണ്ടതുണ്ട്. ഊർജ്ജ ആവശ്യങ്ങൾക്കും പ്രതിരോധ ആവശ്യങ്ങൾക്കും ഏതെങ്കിലും ഒരു രാജ്യത്തെ അമിതമായി ആശ്രയിക്കുന്നത് ഒഴിവാക്കി, വൈവിധ്യവൽക്കരണം ഉറപ്പാക്കേണ്ടത് പ്രധാനമാണ്.
ഈ മാറുന്ന ലോകക്രമത്തിൽ, ഇന്ത്യക്ക് അതിന്റെ സ്ഥാനമുറപ്പിക്കാനും പ്രാദേശികവും ആഗോളവുമായ താൽപ്പര്യങ്ങൾ സംരക്ഷിക്കാനും കഴിവുള്ളതും സൂക്ഷ്മവുമായ ഒരു വിദേശനയം ആവശ്യമാണ്. റഷ്യ-ഇറാൻ ബന്ധം ഇന്ത്യക്ക് വെല്ലുവിളികൾ ഉയർത്തുന്നുണ്ടെങ്കിലും, ശരിയായ നയങ്ങളിലൂടെ അത് അവസരങ്ങളാക്കി മാറ്റാനും ഇന്ത്യക്ക് സാധിക്കും.
