അമേരിക്ക – ഇറാൻ യുദ്ധ തുടക്കം ; ചരിത്രത്തിന്റെ നാൾവഴികൾ ഇങ്ങനെ

അന്താരാഷ്ട്ര രാഷ്ട്രീയത്തിലെ ഏറ്റവും സങ്കീർണ്ണവും അപകടകരവുമായ വിഷയങ്ങളിലൊന്നാണ് അമേരിക്കയും ഇറാനും തമ്മിലുള്ള ദീർഘകാല സംഘർഷം. പതിറ്റാണ്ടുകൾ നീണ്ട ഈ ശത്രുത, പലപ്പോഴും പശ്ചിമേഷ്യൻ മേഖലയുടെ സ്ഥിരതയെ തന്നെ ചോദ്യം ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. കേവലം രാഷ്ട്രീയപരമായ ഭിന്നതകൾക്കപ്പുറം, ചരിത്രപരമായ സംഭവങ്ങൾ, സാംസ്കാരികപരമായ തെറ്റിദ്ധാരണകൾ, സൈനികമായ നീക്കങ്ങൾ, സാമ്പത്തികപരമായ ഉപരോധങ്ങൾ എന്നിവയെല്ലാം ഈ സംഘർഷത്തിന് ആക്കം കൂട്ടിയിട്ടുണ്ട്. 2025-ൽ എത്തിനിൽക്കുമ്പോൾ, ഈ ബന്ധത്തിലെ പുതിയ സമവാക്യങ്ങൾ, പ്രതീക്ഷകൾ, വെല്ലുവിളികൾ എന്നിവയെക്കുറിച്ച് ഒരു സമഗ്രമായ വിശകലനം അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്.

അമേരിക്ക-ഇറാൻ സംഘർഷത്തിൻ്റെ യഥാർത്ഥ വേരുകൾ 1950-കളിലാണ് ആരംഭിക്കുന്നത്.1953-ൽ ഇറാനിലെ ജനാധിപത്യപരമായി തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട പ്രധാനമന്ത്രി മുഹമ്മദ് മൊസാദെഗിനെ അമേരിക്കയുടെ സെൻട്രൽ ഇൻ്റലിജൻസ് ഏജൻസിയും (CIA) ബ്രിട്ടീഷ് രഹസ്യാന്വേഷണ ഏജൻസിയായ MI6-ഉം ചേർന്ന് അട്ടിമറിച്ചതാണ് ഈ ബന്ധത്തിലെ ആദ്യത്തെ വലിയ വിള്ളൽ. ഇറാൻ്റെ എണ്ണ വ്യവസായം ദേശസാൽക്കരിക്കാനുള്ള മൊസാദെഗിൻ്റെ നീക്കമാണ് ബ്രിട്ടനെ പ്രകോപിപ്പിച്ചത്.

തങ്ങളുടെ എണ്ണ താൽപ്പര്യങ്ങൾ നഷ്ടപ്പെടുമെന്ന് കണ്ട ബ്രിട്ടൻ, അമേരിക്കയുടെ സഹായം തേടി. കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് സ്വാധീനം ഇറാനിൽ വർദ്ധിക്കുമോ എന്ന ഭയം കാരണം അന്നത്തെ അമേരിക്കൻ പ്രസിഡൻ്റ് ഡ്വൈറ്റ് ഡി. ഐസൻഹോവർ ഈ പദ്ധതിക്ക് അംഗീകാരം നൽകി.ഈ അട്ടിമറിക്ക് ശേഷം, ഇറാനിൽ ഷാ മുഹമ്മദ് റെസാ പഹ്‌ലവിയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ ഒരു പ്രോ-പടിഞ്ഞാറൻ ഏകാധിപത്യ ഭരണം സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടു. ഷായുടെ ഭരണകാലത്ത് അമേരിക്ക ഇറാനുമായി അടുത്ത ബന്ധം പുലർത്തുകയും സൈനികവും സാമ്പത്തികവുമായ വലിയ സഹായങ്ങൾ നൽകുകയും ചെയ്തു. ഷായുടെ രഹസ്യ പോലീസ് സേനയായ സവാക്ക് (SAVAK) രൂപീകരിക്കുന്നതിനും പരിശീലനം നൽകുന്നതിനും സി.ഐ.എ. സഹായിച്ചു.

സവാക്ക് തങ്ങളുടെ എതിരാളികളെ ക്രൂരമായി പീഡിപ്പിക്കുന്നതിൽ കുപ്രസിദ്ധി നേടിയിരുന്നു. ഈ ഇടപെടലുകൾ ഇറാനിയൻ ജനതയിൽ അമേരിക്കയോടുള്ള വിദ്വേഷം വളർത്തി. 2000-ൽ അന്നത്തെ യു.എസ്. സ്റ്റേറ്റ് സെക്രട്ടറി മഡലീൻ ആൽബ്രൈറ്റ് ഈ അട്ടിമറിയിലെ അമേരിക്കയുടെ പങ്കിനെ പരസ്യമായി അംഗീകരിച്ചത് വലിയൊരു നീക്കമായിരുന്നു.

ഷായുടെ സ്വേച്ഛാധിപത്യ ഭരണത്തോടും അമേരിക്കൻ ഇടപെടലുകളോടുമുള്ള ജനങ്ങളുടെ പ്രതിഷേധം 1979-ലെ ഇസ്ലാമിക വിപ്ലവത്തിന് വഴിയൊരുക്കി. 1977-ൽ അമേരിക്കൻ പ്രസിഡൻ്റ് ജിമ്മി കാർട്ടർ ഷായെ പുകഴ്ത്തി സംസാരിച്ചെങ്കിലും, അപ്പോഴേക്കും ഇറാനിൽ ജനരോഷം ആളിക്കത്തിയിരുന്നു.

ഷാ രാജ്യത്തുനിന്ന് പലായനം ചെയ്യുകയും, ഫ്രാൻസിൽ പ്രവാസിയായിരുന്ന ആയത്തൊള്ള റുഹൊള്ള ഖൊമേനി ഇറാനിലേക്ക് മടങ്ങിയെത്തുകയും ചെയ്തു.വിപ്ലവാനന്തരം, ഇറാനിലെ അമേരിക്കൻ എംബസി വിദ്യാർത്ഥികൾ ഉപരോധിക്കുകയും, 52 അമേരിക്കൻ നയതന്ത്രജ്ഞരെയും പൗരന്മാരെയും 444 ദിവസത്തോളം ബന്ദികളാക്കുകയും ചെയ്തത് ഇരു രാജ്യങ്ങളും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം കൂടുതൽ വഷളാക്കി. ഈ സംഭവം അമേരിക്കയെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം വലിയ അപമാനമായിരുന്നു. അന്നുമുതൽ ഇറാനെ അമേരിക്ക ‘തീവ്രവാദത്തിൻ്റെ പ്രധാന സ്പോൺസർ’ ആയി മുദ്രകുത്തി.

ഇറാൻ ഒരു ആണവായുധ രാജ്യം ആകുന്നതിനെ അമേരിക്കയും മറ്റ് പടിഞ്ഞാറൻ രാജ്യങ്ങളും ഭീഷണിയായി കണ്ടു. ഇറാൻ്റെ ആണവ പദ്ധതിയെ തടയാൻ അമേരിക്കയും യൂറോപ്യൻ യൂണിയനും കടുത്ത സാമ്പത്തിക ഉപരോധങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തി. ഈ ഉപരോധങ്ങൾ ഇറാൻ്റെ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെ വലിയ തോതിൽ ബാധിച്ചു.

ഇതിനിടയിൽ, 2015-ൽ അന്നത്തെ അമേരിക്കൻ പ്രസിഡൻ്റ് ബരാക് ഒബാമയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ ഇറാനും ലോകശക്തികളും (P5+1 രാജ്യങ്ങൾ – അമേരിക്ക, ബ്രിട്ടൻ, ഫ്രാൻസ്, റഷ്യ, ചൈന, ജർമ്മനി) തമ്മിൽ ഒരു സുപ്രധാന ആണവ കരാർ (ജോയിൻ്റ് കോംപ്രിഹെൻസീവ് പ്ലാൻ ഓഫ് ആക്ഷൻ – JCPOA) ഒപ്പുവെച്ചു. ഇത് ഇറാൻ്റെ ആണവ പദ്ധതിക്ക് നിയന്ത്രണങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തുകയും, അതിനു പകരമായി ഇറാനുമേലുള്ള ഉപരോധങ്ങൾ ഭാഗികമായി നീക്കം ചെയ്യുകയും ചെയ്തു.

ഈ കരാർ ഇരു രാജ്യങ്ങളും തമ്മിലുള്ള ബന്ധത്തിൽ ഒരു പുതിയ അധ്യായം കുറിക്കുമെന്ന പ്രതീക്ഷയുണ്ടായി. 2018-ൽ ഡൊണാൾഡ് ട്രംപ് അമേരിക്കൻ പ്രസിഡൻ്റായതിന് ശേഷം ഈ കരാറിൽ നിന്ന് ഏകപക്ഷീയമായി പിന്മാറിയിരുന്നു.ട്രംപിൻ്റെ ‘മാക്സിമം പ്രെഷർ’ കാമ്പയിൻ ഇരുവരുടേയും ബന്ധം വീണ്ടും വഷളാക്കി, ഇറാനെതിരെ “പരമാവധി സമ്മർദ്ദം ചെലുത്താൻ” (Maximum Pressure Campaign) ട്രംപ് ഭരണകൂടം ഒരു ക്യാമ്പയിൻ നടത്തി കടുത്ത ഉപരോധങ്ങൾ പുനഃസ്ഥാപിക്കുകയും പുതിയ ഉപരോധങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു.

ഇറാൻ്റെ ആണവ പദ്ധതിയെ പൂർണ്ണമായി തടയുക, മേഖലയിലെ സ്വാധീനം കുറയ്ക്കുക എന്നിവയായിരുന്നു ഇതിൻ്റെ ലക്ഷ്യങ്ങൾ. ഈ നടപടി ഇറാനെ പ്രകോപിപ്പിക്കുകയും, തങ്ങളുടെ ആണവ പദ്ധതി കൂടുതൽ വികസിപ്പിക്കുമെന്ന് ഇറാൻ ഭീഷണിപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു.ട്രംപിൻ്റെ നയം ഇരു രാജ്യങ്ങളും തമ്മിലുള്ള സംഘർഷത്തിൻ്റെ തീവ്രത വർദ്ധിപ്പിച്ചു. പേർഷ്യൻ ഗൾഫിൽ സൈനിക വിന്യാസം വർദ്ധിപ്പിക്കുകയും, അമേരിക്കൻ എണ്ണ ടാങ്കറുകൾക്ക് നേരെ ആക്രമണങ്ങൾ നടക്കുകയും ചെയ്തു.

2020 ജനുവരി 3-ന് നടന്ന ഒരു സംഭവം ഇരു രാജ്യങ്ങളെയും യുദ്ധത്തിൻ്റെ വക്കിലെത്തിച്ചു. ഇറാൻ്റെ റെവല്യൂഷണറി ഗാർഡ്സ് കമാൻഡറും ഖുദ്സ് സേനയുടെ തലവനുമായിരുന്ന ജനറൽ ഖാസിം സുലൈമാനിയെ ബാഗ്ദാദ് അന്താരാഷ്ട്ര വിമാനത്താവളത്തിന് സമീപം അമേരിക്ക ഡ്രോൺ ആക്രമണത്തിലൂടെ വധിച്ചു. ഈ നടപടി ഇറാനെ അക്ഷരാർത്ഥത്തിൽ പ്രകോപിപ്പിച്ചു. സുലൈമാനിയുടെ വധം 1953-ലെ അട്ടിമറിയുമായി താരതമ്യം ചെയ്ത ഇറാനിയൻ പ്രസിഡൻ്റ് ഹസൻ റൂഹാനി, അമേരിക്ക ഇറാനിയൻ ദേശീയ വീരന്മാരെ തുടർച്ചയായി ഇല്ലാതാക്കുന്നുവെന്ന് ആരോപിച്ചു.

സുലൈമാനിയുടെ വധത്തിന് പ്രതികാരമായി, ഇറാൻ ഇറാഖിലെ അമേരിക്കൻ സൈനിക താവളങ്ങൾക്ക് നേരെ മിസൈൽ ആക്രമണം നടത്തി. ഈ ആക്രമണങ്ങളിൽ അമേരിക്കൻ സൈനികർക്ക് നേരിട്ട് ജീവഹാനി സംഭവിച്ചില്ലെങ്കിലും, നിരവധി പേർക്ക് മസ്തിഷ്ക ക്ഷതങ്ങൾ സംഭവിച്ചു. ഇത് മേഖലയിൽ വലിയ യുദ്ധത്തിന് തിരികൊളുത്തുമെന്ന ആശങ്ക ഉയർത്തി. ലോകം മുഴുവൻ ഈ സംഭവവികാസങ്ങളെ ആശങ്കയോടെ ഉറ്റുനോക്കി.

2021-ൽ ജോ ബൈഡൻ അമേരിക്കൻ പ്രസിഡൻ്റായപ്പോൾ, ഇറാനുമായുള്ള ബന്ധത്തിൽ മാറ്റങ്ങളുണ്ടാവുമെന്ന് പ്രതീക്ഷിച്ചു. ആണവ കരാറിൽ വീണ്ടും ചേരാനുള്ള സന്നദ്ധത ബൈഡൻ ഭരണകൂടം പ്രകടിപ്പിച്ചു. വിയന്നയിൽ ആണവ കരാർ പുനരുജ്ജീവിപ്പിക്കാനുള്ള ചർച്ചകൾ ആരംഭിച്ചു. എന്നാൽ, ഈ ചർച്ചകൾക്ക് വലിയ പുരോഗതിയുണ്ടായില്ല. ഇറാൻ പുതിയ വ്യവസ്ഥകൾ മുന്നോട്ട് വെക്കുകയും, അമേരിക്കയുമായുള്ള വിശ്വാസ്യത പുനഃസ്ഥാപിക്കാൻ സമയം ആവശ്യമാണെന്ന് വാദിക്കുകയും ചെയ്തു.

ഇതിനിടെ, ഇറാൻ്റെ ആണവ സമ്പുഷ്ടീകരണം കൂടുതൽ വേഗത്തിലാക്കുകയും, യുറേനിയം സമ്പുഷ്ടീകരണ നില ഗണ്യമായി വർദ്ധിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. ഇത് പടിഞ്ഞാറൻ രാജ്യങ്ങളിൽ ആശങ്ക വർദ്ധിപ്പിച്ചു. ഇസ്രയേൽ പോലുള്ള രാജ്യങ്ങൾ ഇറാൻ്റെ ആണവ പദ്ധതിക്കെതിരെ ശക്തമായ നിലപാടെടുത്തു. 2023 മുതൽ നോക്കിയാൽ അമേരിക്ക-ഇറാൻ സംഘർഷത്തിന് പുതിയ മാനങ്ങൾ കൈവന്നിരിക്കുകയാണ്.

ഹൂതി വിമതരുടെ ആക്രമണങ്ങളിൽ യെമനിലെ ഇറാൻ പിന്തുണയുള്ള ഹൂതി വിമതർ ചെങ്കടലിൽ കപ്പൽ ഗതാഗതത്തിന് നേരെ വ്യാപകമായ പ്രഹരം നടത്തി. ഇത് അന്താരാഷ്ട്ര വ്യാപാരത്തെ തടസ്സപ്പെടുത്തുകയും അമേരിക്കയുടെയും സഖ്യകക്ഷികളുടെയും സൈനിക ഇടപെടലുകൾക്ക് കാരണമാകുകയും ചെയ്തു. ഹൂതികൾക്ക് ആയുധങ്ങളും സാമ്പത്തിക സഹായവും നൽകുന്നത് ഇറാനാണെന്ന് അമേരിക്ക ആരോപിച്ചു.

ഇറാഖിലെയും സിറിയയിലെയും പ്രോക്സി പോരാട്ടങ്ങൾ തുടരുമ്പോൾ ഇറാഖിലും സിറിയയിലും ഇറാൻ പിന്തുണയുള്ള മിലിഷ്യകൾ അമേരിക്കൻ സൈനിക താവളങ്ങൾക്ക് നേരെ ആക്രമണങ്ങൾ നടക്കുന്നുണ്ട്. ഇതിന് അമേരിക്ക തിരിച്ചടി നൽകുകയും, പലപ്പോഴും സംഘർഷം വർദ്ധിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന സാഹചര്യമാണ്.

അമേരിക്ക ഇസ്രയേലിന് ശക്തമായ പിന്തുണ നൽകിയപ്പോൾ, ഇറാൻ ഇസ്രയേലിൻ്റെ പ്രധാന ശത്രുവായി നിലകൊണ്ടു. ഈ യുദ്ധം അമേരിക്ക-ഇറാൻ സംഘർഷത്തിൻ്റെ ഒരു പുതിയ പ്രോക്സി യുദ്ധക്കളമായി മാറി.ഇറാനിലെ ആഭ്യന്തര പ്രശ്നങ്ങൾ എടുത്ത് പറയേണ്ടതാണ്.. സാമ്പത്തികപരമായ ഉപരോധങ്ങൾ ഇറാനിലെ ജനജീവിതത്തെ സാരമായി ബാധിച്ചു. ഇത് ഇറാനിൽ ആഭ്യന്തര പ്രക്ഷോഭങ്ങൾക്കും കാരണമായി. എങ്കിലും ഇറാനിയൻ ഭരണകൂടം ഈ പ്രക്ഷോഭങ്ങളെ ശക്തമായി അടിച്ചമർത്തി.

റഷ്യ-യുക്രെയ്ൻ യുദ്ധത്തിൽ ഇറാൻ റഷ്യക്ക് ഡ്രോണുകളും മറ്റ് സൈനിക സഹായങ്ങളും നൽകിയത് അമേരിക്കയുടെയും പടിഞ്ഞാറൻ രാജ്യങ്ങളുടെയും കടുത്ത വിമർശനത്തിന് ഇടയാക്കി. ഇത് ഇറാനുമേലുള്ള ഉപരോധങ്ങൾ വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നതിന് കാരണമായി.
2025-ലെ സ്ഥിതിഗതികൾ: ഭാവി കാഴ്ചപ്പാടുകൾ 2025-ൽ എത്തിനിൽക്കുമ്പോൾ, അമേരിക്ക-ഇറാൻ സംഘർഷം ഒരു ബഹുമുഖ പ്രശ്നമായി തുടരുന്നു.

ആണവ ചർച്ചകളുടെ ഭാവി പരിശോധിച്ചാൽ ആണവ കരാർ പുനരുജ്ജീവിപ്പിക്കാനുള്ള സാധ്യതകൾ ഇപ്പോഴും പൂർണ്ണമായി അടഞ്ഞിട്ടില്ലെങ്കിലും, ചർച്ചകൾ എളുപ്പമല്ല. ഇറാൻ തങ്ങളുടെ ആണവ പദ്ധതിയിൽ വലിയ പുരോഗതി നേടിയിട്ടുണ്ട്. ഇനി ഒരു കരാർ ഉണ്ടായാലും, അതിൻ്റെ നിബന്ധനകൾ കൂടുതൽ കർശനമാകാൻ സാധ്യതയുണ്ട്.അതാത് മേഖലയിലെ പ്രോക്സി പോരാട്ടങ്ങളിൽ യെമൻ, ഇറാഖ്, സിറിയ, ലെബനൻ എന്നിവിടങ്ങളിലെ സംഘർഷങ്ങൾ അമേരിക്കയും ഇറാനും തമ്മിലുള്ള പരോക്ഷ യുദ്ധക്കളങ്ങളായി തുടരുന്നുണ്ട്. ഈ മേഖലകളിൽ ഇറാൻ്റെ സ്വാധീനം കുറയ്ക്കാനാണ് അമേരിക്ക ശ്രമിക്കുന്നത്.

സാമ്പത്തിക ഉപരോധങ്ങൾ എടുത്താൽ അമേരിക്കയുടെ ഉപരോധങ്ങൾ ഇറാൻ്റെ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെ വലിയ തോതിൽ ബാധിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും, ഇറാൻ അതിനെ അതിജീവിക്കാൻ പുതിയ വഴികൾ കണ്ടെത്തുന്നുണ്ട്. ചൈനയുമായുള്ള ഇറാൻ്റെ സാമ്പത്തിക ബന്ധം ഇതിന് ഒരു ഉദാഹരണമാണ്. പുതിയ ഉപരോധങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്താനുള്ള സാധ്യതയും തള്ളിക്കളയാനാവില്ല.

അന്താരാഷ്ട്ര പങ്കാളിത്തത്തിൽ റഷ്യ, ചൈന തുടങ്ങിയ രാജ്യങ്ങൾ ഇറാനുമായി അടുത്ത ബന്ധം പുലർത്തുന്നത് അമേരിക്കക്ക് വെല്ലുവിളിയാണ്. ഈ രാജ്യങ്ങളുടെ പിന്തുണ ഇറാനെ ഒറ്റപ്പെടുത്താനുള്ള അമേരിക്കയുടെ ശ്രമങ്ങളെ ദുർബലപ്പെടുത്തുന്നു.സൗദി അറേബ്യയുൾപ്പെടെയുള്ള ഗൾഫ് രാജ്യങ്ങളുമായി ഇറാൻ അടുത്തിടെ നയതന്ത്രബന്ധം പുനഃസ്ഥാപിച്ചത് മേഖലയിലെ രാഷ്ട്രീയ സമവാക്യങ്ങളെ മാറ്റിയെഴുതാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. ഇത് അമേരിക്കയുടെ പരമ്പരാഗത സഖ്യങ്ങളെ എങ്ങനെ ബാധിക്കുമെന്നത് കണ്ടറിയണം.

അമേരിക്കയും ഇറാനും തമ്മിലുള്ള സംഘർഷം ഒരു ലളിതമായ പ്രശ്നമല്ല. ചരിത്രപരമായ മുറിവുകൾ, പരസ്പര വിശ്വാസമില്ലായ്മ, വ്യത്യസ്തമായ പ്രത്യയശാസ്ത്രങ്ങൾ, മേഖലയിലെ സ്വാധീനത്തിനായുള്ള മത്സരം എന്നിവയെല്ലാം ഈ സംഘർഷത്തിന് ആക്കം കൂട്ടുന്നു. ഇരു രാജ്യങ്ങളും തമ്മിൽ നേരിട്ടുള്ള ഒരു സൈനിക ഏറ്റുമുട്ടൽ ഒഴിവാക്കുക എന്നതാണ് ഏറ്റവും പ്രധാന വെല്ലുവിളി. എന്നാൽ, പ്രോക്സി പോരാട്ടങ്ങളും സൈബർ ആക്രമണങ്ങളും ഉപരോധങ്ങളും തുടർന്നുകൊണ്ടേയിരിക്കും.

നയതന്ത്രപരമായ പരിഹാരങ്ങൾ കണ്ടെത്താനും, പരസ്പരം വിട്ടുവീഴ്ചകൾ ചെയ്യാനും ഇരു രാജ്യങ്ങളും തയ്യാറായാൽ മാത്രമേ ഈ സംഘർഷത്തിന് ഒരു ശാശ്വത പരിഹാരം കണ്ടെത്താൻ സാധിക്കൂ. 2025-ലും ഈ സംഘർഷം പശ്ചിമേഷ്യൻ രാഷ്ട്രീയത്തിലെ ഒരു പ്രധാന ഘടകമായി തുടരും. ലോകസമാധാനത്തിന് ഈ പ്രശ്നത്തിന് ഒരു സമാധാനപരമായ പരിഹാരം അത്യാവശ്യമാണ്.